Kardinaal Godfried Danneels (85) overleden: familie nam vorige week al afscheid

De uit Kanegem afkomstige kardinaal Godfried Danneels, tot 2010 aartsbisschop van Mechelen-Brussel, is op 85-jarige leeftijd in zijn woning in Mechelen overleden. Hij kampte al een tijdje met gezondheidsproblemen. Hij bracht zijn jeugd door in Kanegem.

Hij was op 4 juni 1933 in Kanegem geboren als oudste van de zes kinderen van hoofdonderwijzer Henri Danneels en Madeleine Stofferis, een bakkersdochter. Zijn broer Hendrik, die voorzitter was van de Brugse rechtbank, is twee jaar geleden overleden, zijn broer Eric, die in Tielt woonde, in september vorig jaar. Broer Herman en zus Lieve wonen in Brugge, zus Lutgarde woont in Torhout.

Hij volgde middelbaar onderwijs aan het Sint-Jozefscollege van Tielt. Daarna trok hij naar het Grootseminarie van Brugge voor de priesteropleiding. Hij werd eerst naar de KU Leuven gestuurd om er wijsbegeerte te studeren. Daarna ging hij aan de Gregoriaanse Universiteit in Rome theologie studeren. Op 17 augustus 1957 werd hij in de parochiekerk van Kanegem tot priester gewijd. In 2017 mocht hij zijn diamanten priesterjubileum vieren. In 1961 promoveerde hij tot doctor in de theologie.

Zijn loopbaan begon hij in 1959 als professor liturgie en sacramentenleeraan het Grootseminarie van Brugge, waar hij ook geestelijk directeur werd. Van 1969 tot 1977 doceerde hij ook in Leuven. Op 4 november 1977 benoemde paus Paulus VI hem tot bisschop van Antwerpen, maar amper twee jaar later – eind 1979 – benoemde paus Johannes Paulus II hem al tot aartsbisschop van Mechelen-Brussel als opvolger van kardinaal Leo Suenens. In 1983.

Pauskandidaat

In april 2005 nam kardinaal Danneels deel aan het conclaaf. Hij werd toen door velen bij de kanshebbers gerekend maar hat was Benedictus XVI die het haalde. Danneels stak toen zijn ontgoocheling over de keuze niet weg. In 2013 nam hij ook deel aan het conclaaf dat leidde tot de verkiezing van de huidige paus Franciscus, keuze waarmee hij wel gelukkig was.

Kardinaal Danneels mag wel een bepalende figuur in de wereldkerk genoemd worden. Hij speelde een hoofdrol in verscheidene bisschoppensynodes. Hij was van 1990 tot 1999 ook internationaal voorzitter van Pax Christi. Van diverse universiteiten kreeg hij een eredoctoraat.

Kardinaal Danneels werd door velen gezien als vrij progressief. Veel meer dan zijn voorgangers wist hij vlot om te gaan met de pers en kwam, sprekend met stille stem, minzaam over. Hij nam in 1991 onder meer deel aan het amusementsprogramma ‘Het huis van wantrouwen’ met Mark Uytterhoeven. In 2004 kreeg hij zelfs de ‘Castar-trofee’ (van Canvas, De Standaard, Radio 1) als persoonlijkheid van het jaar. Hij was behoorlijk populair. Men zei wel eens dat ‘hoe leger de kerken liepen, hoe populairder de kardinaal werd’.

Tijdens zijn bestuur werden in België abortus, euthanasie en het homohuwelijk wettelijk toegelaten. Danneels heeft daarbij telkens de scheiding tussen Kerk en staat aanvaard.

Zaak-Vangheluwe

Net in de periode toen hij ontslag nam, verbleekte zijn reputatie enigszins vanwege zijn vermeende rol bij het geheimhouden van de pedofiliezaak van de afgezette Brugse bisschop Vangheluwe. Hij werd toen ook langdurig ondervraagd en gaf toe een ‘inschattingsfout’ gemaakt te hebben.

“Hij heeft het herderschap in de Kerk uitgeoefend in een periode van fundamentele veranderingen in Kerk en samenleving’, aldus de huidige aartsbisschop Jozef De Kesel. “Gaandeweg is zijn uitstraling groot geworden, zowel in ons land als in de wereldkerk. Hij heeft ook beproevingen gekend en op het einde was hij fel verzwakt en uitgeput. We blijven hem dankbaar gedenken. Moge hij rusten in Gods vrede.’

Gsm-verslaafd

In 2015 verscheen een lijvige biografie van Godfried Danneels. Hij werd erin onder meer omschreven als ‘iemand die dagelijks leeft van het gebed en tegelijk… gsm-verslaafd is, iemand die in de openbaarheid gezag uitstraalde maar bij voorkeur binnenkamerdiplomatie uitoefende en een sfinx die gevoeliger was dan vaak gedacht werd’.

De uitvaart van kardinaal Godfried Danneels zal plaatsvinden op vrijdag 22maart in de Sint-Romboutskathedraal van Mechelen. De dienst zal worden geleid door kardinaal Jozef De Kesel.

Familie nam vorige week al afscheid

Godfried Danneels kwam uit een warm nest met zes kinderen. Zijn jongere zus Lutgarde (82) woont al jarenlang in Torhout en is in diepe rouw na het overlijden van haar broer. “Haar telefoon staat niet stil, maar mama heeft momenteel rust nodig”, klinkt het bij dochter Hilde Decloedt, de nicht van kardinaal Danneels. “Zijn overlijden is een zware klap, maar ook geen complete verrassing. De gezondheid van mijn nonkel ging de laatste tijd namelijk fel achteruit, eigenlijk al sinds eind vorig jaar. De familie heeft vorige week woensdag afscheid genomen en volgde de situatie sindsdien iedere dag op. We zoeken nu steun bij elkaar, want er is al altijd sprake van een sterke familieband bij ons.”

“Herderschap in de Kerk uitgeoefend in periode van fundamentele veranderingen”

Kardinaal Godfried Danneels heeft gedurende vele jaren “het herderschap in de Kerk uitgeoefend, en dat in een periode van fundamentele veranderingen in Kerk en samenleving”. Dat zegt kardinaal Jozef De Kesel donderdag in een reactie op het overlijden van Danneels.

“Gaandeweg is zijn uitstraling groot geworden, zowel in ons land als in de wereldkerk. Door zijn woord, met zoveel innige bezieling gesproken en geschreven, heeft hij ons steeds naar de bron geleid. Altijd met zachte hand. Hij heeft ook beproevingen gekend, en op het einde was hij fel verzwakt en uitgeput”, aldus De Kesel in een communiqué verspreid door de Belgische bisschoppenconferentie.

Kardinaal De Kesel biedt namens de hele Belgische katholieke kerk aan de familie, vrienden en vele voormalige collega’s en medewerkers van kardinaal Danneels zijn christelijke deelneming aan.

“Bracht hedendaagse maatschappij en kerk op creatieve manier bij elkaar”

De Brugse journalist en publicist Mark Van de Voorde heeft kardinaal Godfried Danneels goed gekend toen hij van 1987 tot 2004 hoofdredacteur was van Kerk & Leven. “Danneels was heel erg goed in toespraken, interviews en debatten maar in persoonlijke gesprekken was hij een erg schuchter en soms wat onbeholpen man“, herinnert hij zich.

Mark Van de Voorde was van 1970 tot 1987 woordvoerder van het bisdom Brugge en van 1987 tot 2004 hoofdredacteur van het kerkelijke tijdschrift Kerk & Leven. Vanuit die functies had hij regelmatig contact met Godfried Danneels. “Danneels was nog een jonge man toen ik hem in 1970 leerde kennen en ik was nog een stukje jonger. Ik was woordvoerder van de Brugse bisschop Monseigneur Desmet en hij werkte toen als professor aan het seminarie”, weet Marc Van de Voorde.

“Ik zag hem toen wel eens maar leerde hem beter kennen toen ik van 1987 tot 2004 hoofdredacteur was van Kerk&Leven en hij bij manier van spreken mijn ‘baas’ was. Uiteraard heb ik hem vaak geïnterviewd maar ook los daarvan had ik minstens één keer per jaar een informele babbel met hem. Daaruit heb ik geleerd dat er een groot verschil is tussen het publieke imago van de man en hoe hij zich in persoonlijke gesprekken opstelt. Hij is zeer goed in toespraken, interviews en debatten. Daarin spreekt hij op een erg innemende en bij momenten zelfs therapeutische manier. Moeilijke zaken kan hij op een eenvoudige en beeldrijke manier uitleggen en dat maakte hem ook zo geliefd. In het persoonlijke contact is hij echter erg schuchter en soms een beetje onbeholpen.”

“Hij laat niet of heel moeilijk in zijn ziel kijken. En hoedt er zich ook voor om op iemand anders zijn terrein te komen, zelfs als je hem daartoe uitnodigt. Ik vroeg hem wel eens zijn mening over Kerk & Leven maar dan zei hij dat dit mijn verantwoordelijkheid was en dat hij zich daar niet wilde in moeien. Diezelfde houding, die terug getrokken persoonlijkheid, bracht hem volgens mij ook in de problemen bij die situatie met het neefje van monseigneur Vangheluwe, waarbij hij dus gevraagd werd het gesprek aan te gaan en om te zien of er kon bemiddeld worden. Hij heeft dat niet durven weigeren maar eigenlijk kon hij dat die gesprek niet aan. Hij kende de situatie ook niet echt goed, is geblokkeerd en heeft dan ook wat onhandige dingen gezegd. Ik denk dat hij daar spijt van heeft gehad dat hij daar toch is in tussen gekomen.”

“Maar ik hoop natuurlijk dat hij vooral zal herinnerd worden als een intellectueel met een grote visie over waar de kerk naartoe moest. Hij wordt vaak een progressief genoemd maar ik hou niet zo van die terminologie om hem te omschrijven. Ik noem hem liever creatief, hij ging op een creatieve manier te werk om de kerk dichter te brengen bij de hedendaagse maatschappij. Danneels is echt een product van het tweede Vaticaans concilie en hij wilde de vernieuwingen die het concilie voorstond zoveel mogelijk uitdragen. Het stempel van ‘progressief’ dat hij kreeg opgekleefd komt eigenlijk vooral uit de Verenigde Staten. Daar was hij heel erg bekend en hij ging er ook vaak spreken. In vergelijking met de Amerikaanse katholieke kerk, die iets meer behoudsgezind is, kwam hij met bepaalde uitspraken wel als enigszins ‘progressief’ over. Hij zal ook herinnerd worden als een uitstekend bemiddelaar en diplomaat. Zo werd hij in de jaren ’80 in Nederland uitgenodigd om te gaan bemiddelen toen er enorme spaninningen waren binnen de katholieke kerk daar. Kardinaal Godfried Danneels heeft dus ongetwijfeld een hele grote rol gespeeld in de kerk.”

Kardinaal Godfried Danneels werd op 4 juni 1933 in het West-Vlaamse Kanegem geboren als oudste van zes uit een onderwijzersgezin. Op 24-jarige leeftijd werd hij tot priester gewijd.

Aanvankelijk viel Danneels, die in 1969 benoemd wordt tot hoogleraar aan de faculteit godgeleerdheid van de KU Leuven, vooral op met zijn academische werk. De wetenschappelijke activiteiten van Danneels situeerden zich in de eerste plaats op het terrein van de liturgie. Onder meer dankzij zijn medewerking aan het Liturgisch Woordenboek wist hij binnen de religieuze wereld naam te verwerven in binnen- en buitenland.

Hij werd ook bij het grote publiek in België bekend wanneer paus Paulus VI hem op 16 november 1977 tot bisschop van Antwerpen benoemde. Nauwelijks twee jaar later, op 21 december 1979, duidde paus Johannes-Paulus II hem al aan als de nieuwe aartsbisschop van Mechelen-Brussel. In 1983 werd hij tot kardinaal ‘gecreëerd’.

Danneels raakte in die periode erg vertrouwd met het reilen en zeilen in Rome. Zo werd hij in juni 1978 lid van de Romeinse Congregatie voor de Geloofsleer. Op verzoek van het Vaticaan bemiddelde hij in 1980, samen met de Nederlandse kardinaal Johannes Willebrands, ook bij het conflict dat in de Nederlandse kerk was ontstaan tussen de progressieve en conservatieve strekkingen.

In 1985 was hij verslaggever van de buitengewone Synode, die 20 jaar na het einde van het Tweede Vaticaans Concilie werd samengeroepen. Zijn optreden in deze Synode – met onder meer een optimistische openingstoespraak – ging niet onopgemerkt voorbij. Het bezorgde hem tot ver in het buitenland de reputatie van een gematigde kardinaal die zich openstelt voor de buitenwereld.

Maar vanaf het begin van de jaren negentig leek zijn invloed in Rome weer af te nemen. Danneels kreeg het vooral moeilijk omdat hij er niet in slaagde de toenemende secularisering in België een halt toe te roepen. Onder meer het feit dat België een wet stemde die abortus toelaat – en waartegen koning Boudewijn zich naar inschatting van de buitenwereld feller verzette dan Danneels zelf – speelde de Belgische kerkleider parten. Begin 21ste eeuw voerde de paarsgroene regering bovendien nog enkele andere wetswijzigingen door die behoorlijk gevoelig lagen bij de Heilige Stoel, met onder meer het toelaten van euthanasie en het homohuwelijk.

Voorts leek ook de relatief beperkte belangstelling bij het tweede bezoek van paus Johannes Paulus II aan ons land, in 1995, tegen hem te werken. Slechts 30.000 mensen waren aanwezig toen de kerkvorst pater Damiaan in Koekelberg zalig verklaarde.

Toch bleef de naam van Danneels nog geregeld opduiken op de officieuze lijstjes voor de opvolging van paus Johannes Paulus II. Toen in april 2005 een nieuwe paus moest worden aangeduid, behoorde Danneels nog altijd tot het clubje “outsiders”. Maar toen er uiteindelijk witte rook opsteeg, bleek dat de conservatieve Duitse kardinaal Jozef Ratzinger (Benedictus XVI) als nieuwe paus was aangeduid. Zonder zich expliciet uit te spreken, maakte Danneels achteraf duidelijk dat hij niet opgetogen was met het feit dat er gekozen werd voor iemand die er totaal andere ideeën op nahield dan hijzelf.

In het weekeinde van 8, 9 en 10 januari 2010 nam Danneels afscheid van het aartsbisdom, omdat hij de pensioengerechtigde leeftijd van 75 jaar bereikt had. Op 16 januari 2010 maakte paus Benedictus XVI bekend dat hij het ontslag van Danneels als aartsbisschop aanvaard had en dat de Naamse bisschop André Léonard tot zijn opvolger benoemd werd.

Na zijn afscheid trok Danneels zich grotendeels terug uit het openbare leven. Maar zijn reputatie raakte nog bezoedeld als gevolg van de pedofilieaffaire met de Brugse bisschop Roger Vangheluwe. Vooral de tapes die De Standaard eind augustus 2010 publiceerde, en waaruit blijkt dat Danneels had geprobeerd om de zaak discreet af te handelen, vormen een smet op zijn blazoen.

Godfried Danneels overleed op 14 maart 2019 bij hem thuis in Mechelen. Hij was 85 jaar oud.

(Noël Maes/BELGA/PDV)