Grondwater in onze provincie alarmerend laag: West-Vlaanderen snakt naar regen

West-Vlaanderen kraakt onder de droogte. "We moeten nu maatregelen nemen en niet in ontkenningsmodus gaan", vindt provincieraadslid Bieke Moerman. © Getty Images, montage KW
Redactie KW

Mogen we binnenkort onze auto niet meer wassen? Of ons gazon besproeien? Het zou zomaar kunnen, want het waterpeil in onze provincie is alarmerend laag. “De reserves in West-Vlaanderen dreigen uitgeput te raken”, klinkt het bij experts. “We moeten echt gaan nadenken over structurele maatregelen”, weet gouverneur Carl Decaluwé. En ondertussen moeten we hopen op een natte zomer…

In de Westhoek, ten zuiden van Brugge, rond Kortrijk en rond Tielt. Zowat overal in onze provincie staat het grondwaterpeil momenteel bijzonder laag. Bovendien is de trend zo dat het grondwaterpeil nog verder zal zakken. “Het is nochtans een normale winter geweest, met een normale hoeveelheid neerslag”, zegt de Blankenbergse weerman David Dehenauw van het KMI.

Het probleem is dat we met een tekort van 300 millimeter zitten door de voorbije droge zomers. Dat tekort is met die normale winter helemaal niet bijgevuld. Het had een heel natte winter moeten zijn, maar dat was het helaas niet. Eigenlijk zou het vanaf nu nat moeten worden, zowel in mei als in juni en eigenlijk ook in de zomer. Dan pas zou het grondwaterpeil terug op niveau zijn. Maar zo’n natte periode, dat wens je eigenlijk niemand toe”, zegt de weerman. Of het opnieuw een droge zomer wordt, weet David Dehenauw niet. “Langetermijnvoorspellingen zijn nattevingerwerk”, klinkt het.

Geen toeval

Of het nu gaat regenen of niet, dat heb je niet in de hand. Dat is te moeilijk te voorspellen, daar kunnen we ons beleid niet op baseren”, zegt provinciegouverneur Carl Decaluwé. Net terug uit het Zuid-Afrikaanse Kaapstad, dat al maanden onder een ernstig watertekort kreunt, is de gouverneur zich heel bewust van het probleem.

“We houden alles nauwlettend in de gaten, maar wat als de droogte ook deze keer aanhoudt? Wat als de landbouwers weer massaal water op de velden beginnen te sproeien? De gevolgen zouden misschien nog erger dan andere jaren kunnen zijn, net omdat het grondwaterpeil nog altijd niet hersteld is. Ik blijf dan ook iedereen oproepen om spaarzaam te zijn met drinkwater. Als deze zomer ook een droge zomer wordt, dan is dat al de derde op rij. Dat is geen toeval meer. Een droge zomer is misschien leuk voor de horeca en voor de toeristische sector, maar het brengt ook problemen met zich mee.”

Gouverneur Carl Decaluwé.
Gouverneur Carl Decaluwé.© BELGA

Ik roep iedereen op om spaarzaam te zijn met drinkwater, aldus gouverneur Carl Decaluwé

75 miljoen euro

Uit de meest recente cijfers van het Vlaams Kenniscentrum Water (Vlakwa) blijkt dat de landbouwers in West-Vlaanderen in 2016 811.000 kubieke meter water oppompten uit de waterlopen. Daarnaast verbruikte die sector ook bijna 1,5 miljoen kubieke meter drinkwater én ruim 10 miljoen kubieke meter grondwater. Maar ook de voedingsindustrie en de groothandel zijn in West-Vlaanderen grootverbruikers van water. In 2016 verbruikte de voedingsindustrie bijna 6 miljoen kubieke meter drinkwater en 1,3 miljoen kubieke meter grondwater.

De groothandel is net iets zuiniger met ruim 2 miljoen kubieke meter drinkwater en 1 miljoen kubieke meter grondwater. Alles samen was er in 2016 ruim 23 miljoen kubieke meter drinkwater – goed voor een factuur van bijna 75 miljoen euro – en 15 miljoen kubieke meter grondwater nodig voor de West-Vlaamse economie. “Het diepe grondwater daalt stelselmatig doordat er vaak meer water onttrokken wordt dan dat er aangevuld wordt. De uitdroging van de diepe grondwaterlagen is een acuut probleem. Zo dreigen de reserves in West-Vlaanderen uitgeput te raken”, zegt Dirk Halet van het Vlakwa.

Ramp voor landbouw

De gevolgen van het massaal oppompen van grondwater zijn in onze provincie duidelijk zichtbaar: de verzilting van de polders. “Het zoete grondwater zorgt ervoor dat het zoute water eronder niet naar boven kan komen”, legt klimaatexpert Peter Bossu uit.

“Maar als men dat zoete water wegpompt, dan kan dat zoute water wel naar boven komen en de bodem verzilten. Dat gebeurt nu al maar als de trend zich voortzet, dan zou dat een regelrechte ramp zijn voor de landbouw. Op verzilte grond kan je één iets telen: gras. En er kan één diersoort op overleven: schapen. Geen koeien meer, want die kunnen dat zoute water niet verdragen. Maar ook geen maïs, geen aardappelen, geen bieten en noem maar op. En vergeet niet: eens de bodem verzilt is, dan kan het tientallen jaren duren voor die grond weer voldoende hersteld is. Dat is geen doemdenken, dat is de realiteit. Schrijf het maar op: water wordt het nieuwe goud“, klinkt het.

Water naar de zee

In Kaapstad zag gouverneur Decaluwé met eigen ogen hoe je aan duurzaam waterbeheer doet. “Ze zijn daar lichtjaren voor op ons als het gaat over duurzaam waterbeleid. Tot in de kleinste details, zoals hergebruik van het water waarmee je je handen wast in de toiletten van de luchthaven. Maar ook structureel, als het gaat over het ophouden en bufferen van water. Eigenlijk is er in West-Vlaanderen meer dan genoeg water voor de landbouw, voor de industrie en voor drinkwater. Alleen: het vloeit allemaal rechtstreeks naar de zee.

Als we zo blijven doorgaan, dan gaan we problemen krijgen. Spaarzaam met water omgaan en een duurzaam waterbeleid uitbouwen: dat worden dé uitdagingen van de toekomst. In en rond Kaapstad hebben ze meer plaats voor bufferbekkens en andere structurele maatregelen, dat is een realiteit. Hier in West-Vlaanderen zitten we allemaal dicht bij elkaar en is er weinig ruimte voor zulke dingen. Bovendien: als je hier het woord ‘bufferbekken’ laat vallen, dan krijg je al meteen protest van ofwel de boeren ofwel de groene beweging. Terwijl we hier echt dringend en ernstig zullen moeten over nadenken. Er zal iets moeten gebeuren”, waarschuwt de gouverneur.

Weerman David Dehenauw
Weerman David Dehenauw© VTM

Wat we nodig hebben, is een natte zomer om het tekort aan te vullen, aldus weerman David Dehenauw

Droogteplan

De Vlaamse regering lanceerde vorige week een Droogteplan, maar schoof de factuur ervan door naar de volgende legislatuur. Of er voor de twaalf actiepunten überhaupt geld zal zijn, valt dus nog maar af te wachten. Voor één van de maatregelen, het onderzoeksproject ‘Internet of Water’, is wél al budget voorzien, zo’n negen miljoen euro. Het gaat om de uitrol van 2.500 sensoren die de kwaliteit en de kwantiteit van het gezuiverd rioolwater en het grond- en oppervlaktewater moeten meten. De eerste 500 van die sensoren komen in West-Vlaanderen. Het gaat om slimme sensoren die met elkaar en een centrale databank kunnen communiceren om zo een preciezer beeld te geven van het exacte waterverbruik van gezinnen, de industrie en de landbouw. “Met Internet Of Water geven we een onze waterbeheerders een innovatief instrument in handen waardoor ze Vlaanderen beter kunnen beschermen tegen wateroverlast, – schaarste of -verontreiniging”, maakt Vlaams minister Philip Muyters (N-VA) zich sterk.

Plensbui

Het zijn pleisters op een houten been, maar als er de komende weken niet snel voldoende neerslag uit de lucht valt, lijkt een nieuw oppompverbod voor landbouwers deze zomer niet uit te sluiten. Net als een verbod voor gewone burgers om leidingwater te gebruiken om auto’s te wassen, het gazon te besproeien of een zwembad mee te vullen.

In een brief aan de gouverneur vraagt provincieraadslid Bieke Moerman om nu al maatregelen te nemen. “Het wegvoeren van water uit polderwaterlopen naar bedrijven buiten het gebied (reservoirs) moet per direct verboden worden“, schrijft de Diksmuidse. “In het komgrondengebied van Lampernisse, waar de droogtesituatie op vandaag al te vergelijken is met die van begin juli 2018, werd er vorige week nog massaal water weggevoerd door loonwerkers met grote karren naar tuinbouwreservoirs buiten het gebied. Volgens de bevoegde diensten gebeurde dat met een vergunning van het bestuur van de Westkustpolder. We moeten nu maatregelen nemen en niet in ontkenningsmodus gaan”, vindt Bieke Moerman.

Bij het bestuur van de Westkustpolder, de grootste polder van Vlaanderen, benadrukken ze dat ze wel degelijk actie ondernemen. “Wij hebben niet op eventuele maatregelen gewacht en hebben vorige week al beslist om een beregeningsverbod in te voeren, maar alleen overdag”, zegt dijkgraaf Johan Matthys.

Landbouwers mogen dus wel nog water oppompen, maar alleen ‘s nachts mogen ze hun akkers besproeien. “Overdag verdampt een groot deel van dat water. ‘s Nachts beregenen is tot dertig procent efficiënter. Water wordt een schaars goed”, zegt dijkgraaf Matthys.

Bij het Algemeen Boerensyndicaat (ABS) kijken ze voorlopig nog even de kat uit de boom. “We zijn nog maar aan het begin van het groeiseizoen”, sust Mark Wulfrancke van het ABS. “Hier en daar is er al maïs, bieten en uien geplant en ook de meeste aardappelen zijn gepoot. Het is inderdaad zo dat de watervoorraden overal laag zijn omdat de winter niet nat genoeg was, maar we maken ons voorlopig nog geen zorgen. Al hoopt iedereen wel op een typisch Belgische zomer. En dan bedoel ik er eentje mét geregeld een fikse plensbui“, klinkt het.

(LK)

Wat als de zomer opnieuw kurkdroog wordt?

De kans is reëel dat het dan opnieuw tot een captatieverbod komt voor de boeren in West-Vlaanderen. Bijkomend probleem bij extreem warm weer is de vorming van blauwalgen in waterlopen. Ook dat water mag dan niet gebruikt worden in de landbouw.

Aanvullend kan men dan ook een verbod opleggen om leidingwater te gebruiken voor bijvoorbeeld het vullen van zwembaden, het wassen van auto’s of het sproeien van gazons. Dit kan beboet worden via het systeem van Gemeentelijke Administratieve Sancties.

Op langere termijn leidt droogte onvermijdelijk tot verzilting van de polders. Het zoutgehalte in de bodem wordt dan te hoog voor de teelt van courante gewassen zoals maïs, aardappelen of bieten. Ook koeien kunnen niet overleven op dergelijke grond. Een ramp voor onze landbouw.

Voor drinkwater worden voorlopig geen problemen verwacht. Desnoods kan ook drinkwater uit het buitenland aangevoerd worden.

(LK)

Hoe lossen we het op?

Met zijn allen de regendans doen, heeft weinig zin. Maar alvast spaarzaam omgaan met drinkwater is aangewezen.

Structurele maatregelen om te vermijden dat al het water zomaar naar de zee stroomt, dringen zich op. De gouverneur denkt aan nieuwe bufferbekkens.

Innovatieve manieren van duurzaam waterbeheer zijn de toekomst. Van een Oostends project waarbij brak water omgevormd wordt naar zoet water wordt veel verwacht. Ook wordt onderzoek gedaan naar landbouwtoepassingen die bruikbaar zijn op verzilte gronden.

In het Droogteplan van de Vlaamse regering is sprake van proefprojecten die focussen op een ‘dynamische waterbalans’, waarbij polderbeheer, buffering door de landbouw en hergebruik van water door de industrie gecombineerd worden.

De uitrol van 2500 slimme sensoren, te beginnen met 500 in West-Vlaanderen, moet het watergebruik en de droogte beter in kaart brengen.

(LK)