Dat er in de Westhoek gigantisch veel bommen onder de grond zitten, is geen geheim. Maar ook aan de kust ligt nog een enorm aantal explosieven. Zo weet er bijvoorbeeld niemand hoeveel springtuigen er liggen op de ‘Paardenmarkt’, een stort in zee van munitie uit de Eerste Wereldoorlog. Schattingen gaan uit van liefst 35.000 ton. Een acuut gevaar is er niet, maar iedereen is de tuigen liever kwijt dan rijk.
Gedumpte munitie is een probleem dat overal ter wereld voorkomt. “Na de Eerste Wereldoorlog beschikte het Belgische leger wel over een eenheid die het militaire materiaal moest opruimen, maar niet over een gespecialiseerde ontmijningsdienst. Er gebeurden veel ongevallen bij gebrek aan vorming. Vandaar dat ze die springstoffen gewoon hebben gedumpt. Maar dat werd niet geregistreerd, want het was niet zo mooi wat je deed”, vertelt Jan Savelkoels van ADEDE, een Gents bedrijf dat springtuigen opspoort en opruimt op land en op zee.
“Pas met de Conventie van Parijs in 1993 werd het verboden om munitie achter te laten op de zeebodem”, vervolgt Jan. “Groep De Cloedt deed de transporten naar de Paardenmarkt kort na de oorlog in opdracht van de Belgische overheid. De overwegend toxische munitie gaat vroeg of laat lekken, een gevaar voor mens en milieu.”
De ‘Paardenmarkt’ is een vijfhoekige zone van 3 km² op 300 tot 1.500 m voor de kust van Duinbergen, zo genoemd naar een zandbank. Daar werd na de Eerste Wereldoorlog naar schatting 35.000 ton munitie in zee gedumpt. Het gaat overwegend om chemische munitie. Het stort werd pas in 1971 herontdekt bij baggerwerken aan de haven van Zeebrugge.
Munitiestort
In de ‘Paardenmarkt’ geldt een verbod om het anker neer te laten en te vissen, maar schepen mogen er varen. Plannen om het munitiestort na bijna 100 jaar op te ruimen zijn er nog niet. “Bij het dossier zijn een 30-tal federale en Vlaamse partners betrokken”, weet Steve Timmermans van het Agentschap Maritieme Dienstverlening en Kust van de Vlaamse overheid.
“Wij zijn daar zijdelings bij. Er komt enerzijds een test om te zien onder welke voorwaarden de munitie kan geborgen worden, anderzijds onderzoekt het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) alternatieven, zoals inkapseling of een gedeeltelijke verwijdering. Maar een beslissing is nog niet genomen.”
“Er is een onderzoek gepland, maar een datum staat nog niet vast”, bevestigt Jan Seys van het VLIZ. “Dat onderzoek kadert in een ruimer programma om met allerlei bodemtechnieken te gaan bekijken wat er onder de zeebodem zit. Voor de Paardenmarkt werd eind jaren negentig geoordeeld dat het veiligst is alle munitie te laten liggen en te monitoren.”
“De aanleg van de voorhaven van Zeebrugge in 1985 zorgde voor een sterke sedimentatie, waardoor alles mooi afgedekt ligt onder een dikke laag zand. Mogelijk verandert de situatie wel als er eilanden zouden worden aangelegd voor de kust. Dat kan een gelegenheid zijn om ook dit probleem op te lossen.”
“Een stort van 35.000 ton vooral chemische munitie zijn we liever kwijt dan rijk”
“Een stort van 35.000 ton vooral chemische munitie zijn we liever kwijt dan rijk”, aldus Jan Seys. “Bergen is de enige sluitende oplossing. Andere oplossingen, zoals een ringdijk, zijn sowieso maar tijdelijk. De zone wordt al jaren opgevolgd, we zouden het zien mochten er lekken zijn. Een acuut gevaar is er niet. Maar je kan nooit uitsluiten dat een schip stuurloos raakt en met de kiel in de bodem terechtkomt. We weten niet wat daar de impact van is.”
“De bommen bevatten mosterdgas en andere chemische stoffen, maar onder de vorm van vloeistof of vaste stof. Pas bij contact met lucht vormen ze een soort gevaarlijke damp. Onder water is dat helemaal anders. Door aanraking met zeewater wordt het een stroperige vloeistof. Die blijft normaal aan de binnenkant, maar je weet nooit wat de stroming doet. Mochten er klonters op het strand terechtkomen, kunnen mensen er brandwonden aan overhouden. Maar een explosie die de kust in brand zet? Nee, dat verwachten we niet.”
Atlantikwall
Maar ook veel dichter bij dijk en strand, net voorbij de laagwaterlijn, ligt er nog munitie onder de grond. Het zijn overschotten van de Atlantikwall, de verdedigingslinie van 5.000 km die de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog hebben aangelegd om zich te beveiligen tegen een invasie van de geallieerden.
“Wij zijn intussen een kleine 20 jaar bezig met het opruimen van de munitie van de Atlantikwall”, zegt Steve Timmermans. “De laatste jaren voerde ADEDE die opdracht uit, maar eind dit jaar komt er een nieuwe aanbesteding. We besteden daar jaarlijks 900.000 euro aan. 30 tot 40% is nu opgeruimd, maar daarom niet altijd voor de volle 100%. We hebben dus nog vele jaren werk.”
“Er is hoe dan ook gevaar voor het milieu.”
Maar hoe gevaarlijk is die munitie onder de laagwaterlijn? “Het risico is beperkt“, verzekert Steve. “Er zijn tuigen die maar een halve meter diep zitten, maar daar wordt toch nooit gegraven. Die plaatsen komen maar enkele keren per jaar boven water. De meest gevaarlijke springstoffen zitten veel dieper. Het gaat ook niet om chemische wapens. En er gebeurden nog nooit ongelukken. Maar we gaan ze niet laten zitten. Er is hoe dan ook gevaar voor het milieu.”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier