“Ik heb een verzameling die me zoet kan houden tot ik 99 word”

Dirk Mattelaer (74) is al sinds zijn zestiende in de ban van ex librissen. Dat zijn kleine kunstwerkjes die boekenliefhebbers gebruiken om aan te geven dat een boek van hen is. Door de jaren heen bouwde Dirk een verzameling van duizenden werkjes op. Een deel daarvan kan men vanaf 3 mei in de campusbibliotheek van de Kulak in Kortrijk bezichtigen.

Indien je nog nooit van een ex libris gehoord hebt, dan is dat zeker niet vreemd. Dirk bestempelt de boekplaatjes als met uitsterven bedreigd. “Het oorspronkelijke nut als merkteken in een boek is compleet verloren gegaan”, vertelt Dirk. “Je kan het vergelijken met dure postzegels – niemand koopt die nog om brieven mee te versturen, maar ze worden wel gretig verzameld. Hetzelfde geldt voor ex librissen, alleen brengt het in tegenstelling tot postzegels niet veel op.”

Helaas neigen de verzamelaars ook steeds meer richting uitstervend ras. “Op ruilbeurzen zie je alleen maar grijze koppen. De jeugd verzamelt niet meer. Ze hebben wel interesse voor cultuur, maar ze gaan er geen geld in investeren. Financieel hebben ze gewoon andere prioriteiten. Opvallend is hoe het hele verhaal de voorbije jaren naar Oost-Europa verhuisd is. De kunde bij ons gaat compleet verloren.”

Eerste ex libris

Dirk kreeg cultuur via zijn nonkel doorgespeeld. “Ik had vier interessante nonkels, maar een van hen verzamelde ex librissen. Hij had vier dochters, dus ik was zoals een zoon voor hem. Je kan wel zeggen dat hij me cultureel geboetseerd heeft. De hobby heb ik van hem overgenomen. Op mijn achttiende liet ik mijn eerste eigen ex libris maken bij Luc de Jaegher, op aanraden van mijn nonkel. Het verhaal van Odysseus die zich laat verleiden door de nimfen zit erin verwerkt, een link naar mijn klassieke studies.”

“Op beurzen zie je enkel grijze koppen, de jeugd verzamelt helaas niet meer”

Want dat doen ex librissen. Ze duiden niet alleen aan wie de bezitter is van een boek, maar ze verhullen ook een pak van de identiteit van de eigenaar. “Dat bepaal je zelf, hoeveel je verhult en hoeveel je onthult. Bij mij zul je vaak verwijzingen naar de mythologie terugvinden, maar ook naar de geneeskunde, de scouts, mijn liefde voor muziek en literatuur, en mijn naam… Een ex libris vertelt heel veel over wie je bent.”

Familieziekte

Ook de spreuk ‘horen, zien, en zwijgen’ staat vaak op Dirks persoonlijke boekplaatjes afgebeeld. “Dat is een van mijn basisspreuken waar ik nog elke dag tegen zondig”, lacht hij. “De leuze stond ook uit op mijn vaders bureau in zijn dokterspraktijk. Als dokter moet je zien, moet je horen, maar moet je boven alles zwijgen.”

Ondanks zijn passie voor alles dat cultuur schreeuwt, sloeg Dirk net als zijn vader op zijn achttiende toch het pad van de geneeskunde in. “Ik noem het een familieziekte”, lacht hij. “Heel mijn familie is in de geneeskunde, de tandheelkunde, of de farmacie beland. Van mijn kinderen heeft maar één zoon hetzelfde pad bewandeld. Tijden zijn veranderd – jongeren kiezen nu vaker zelf wat ze willen studeren. Ik was ook vrij, maar onbewust duwt je omgeving je in een bepaalde richting.”

Kroon op het werk

Dirk kreeg al meerdere keren de kans zijn levenswerk tentoon te stellen. “Maar dit wordt toch de kroon op het werk”, glundert hij. “De samenwerking met de Katholieke Universiteit van Leuven beschouw ik toch als een hele eer en erkenning voor mijn werk.”

“Mijn trots is een ex libris van Maria van Hongarije. Het is een werk uit het jaar 1530, de tekening werd toen nog met de hand ingekleurd. Dit is authentiek, ik ben waarschijnlijk de enige die het heeft. Ik heb het geluk gehad een oude verzameling te kunnen kopen, toen ik nog maar pas afgestudeerd was en amper geld had. Maar het was zo’n unieke kans, dat kon ik niet laten liggen. En nu heb ik materiaal genoeg om te bestuderen tot ik 99 word”, lacht hij. “Ik ben dus nog wel even zoet.”