Grootste kerkhof van WO I ligt in Menen, maar niemand kent het

Tussen de uitgestrekte rijen platte gedenkstenen rijzen hier en daar kleine kruisen uit lavasteen uit de grond. Statige eiken en kastanjes geven de begraafplaats een parkgevoel. © (Foto Kurt)
Ilse Naudts

Met een grootse plechtigheid en een tentoonstelling herdenken Menen en Wevelgem dit jaar de 48.000 militairen die begraven liggen op de Duitse begraafplaats Menen Wald. “Menen Wald werd 100 jaar geleden in gebruik genomen”, zegt historicus Jan Vancoillie. “Het is de grootste WO I-begraafplaats op het Europese vasteland.” En toch kent bijna niemand Menen Wald…

“Honderd jaar geleden stierf mijn grootvader. Hij was onderofficier in WO I. Hier liggen mijn wortels.” Ulrike Freimann kwam tien jaar geleden voor het eerst naar ons land, op zoek naar haar grootvader. “Friedrich Freimann was mijn grootvader langs moederszijde”, vertelt ze. “Ik wist dat hij gestorven was in de Eerste Wereldoorlog. Met de hulp van de Volksbund en het internet, ontdekte ik dat hij begraven ligt op het Deutscher Soldatenfriedhof Menen, ‘West-Flandern’. In 2005 ben ik naar hier gekomen om het graf te zoeken. Het was uiteindelijk mijn zoon die hem vond tussen de namen op de stenen.”

Sindsdien komt Ulrike regelmatig naar ‘Menen bos’ zoals de begraafplaats in de volksmond heet. “Zeker een keer per jaar, soms twee keer. Deze plaats raakt mij diep. Ik ben ook beginnen zoeken in mijn grootvaders verleden, niet alleen zijn militaire verleden, maar ook zijn schooltijd, in alle documenten die ik vond. Hij kwam uit Oerie, bij Hannover en was getrouwd met Sophie, mijn oma. Samen hadden ze twee kinderen. Op 4 november 1914 werd hij als soldaat opgeroepen. Eerst streed hij in Polen, vanaf 1917 aan het IJzerfront. Vijf weken voor zijn dood kenden zijn medesoldaten hem het IJzeren Kruis II toe, een erkenning voor kameraadschap, dapperheid en trouw. Tijdens de slag bij Broodseinde in Zonnebeke op 8 oktober 1917 raakte een kogel hem in het hoofd. Friedrich, toen 32, stierf. Hij rust op plaats H1417 in Menen Wald.”

Zoals Friedrich Freimann liggen er op de begraafplaats nog 48.048 gesneuvelden, elk met een eigen verhaal. Menen was voor de Duitsers een ideale uitvalsbasis tijdens WO I. Er waren permanente veldkeukens en -bakkerijen, cinema’s, ontspanningsgelegenheden, munitiedepots en vliegvelden. Bij de Derde Slag om Ieper vielen veel slachtoffers aan Duitse kant. Toen werd in het gehucht Moskou een populierenbos in beslag genomen om de gesneuvelden te begraven. Vandaag is Menen Wald de grootste militaire begraafplaats uit WO I.

Verzameling doodsprentjes

Waarom heeft dan nog bijna niemand van Menen Wald gehoord? “Het gaat natuurlijk om Duitsers”, zegt historicus Jan Vancoillie uit Bellegem. “De Duitsers werden als aanvallers en verliezers na de oorlog een beetje ‘weggemoffeld’. Bovendien is men in Duitsland meer bezig met het verwerken van het WO II-trauma en de nazi-periode. De Eerste Wereldoorlog leeft daar gewoon niet zo, dus komen er ook niet zoveel toeristen langs. En voor de Engelse bezoekers die de Westhoek in groten getale bezoeken, ligt Menen iets te ver van de frontstreek. Als zij een Duits kerkhof bezoeken, gaan ze eerder naar Vladslo of Langemark.”

“Toch komen hier wekelijks Duitsers zoeken naar het graf van een verdwenen familielid“, zegt Marc Vanhauwaert. Hij woont tegenover Menen Wald, opent dagelijks het hek van de begraafplaats en houdt een oogje in het zeil. “Onlangs zag ik hier nog een oude man huilen aan de steen waarop hij de naam van zijn vader had gevonden. Zulke momenten raken mij nog altijd. Als ik bezoekers zie toekomen, ga ik even een kijkje nemen. Maar eerst laat ik ze alleen op zoek gaan. Ervaring leert dat de meeste mensen die momenten het liefst in alle rust beleven.”

Ulrike Freimann met een foto van haar grootvader Friedrich Freiman die in Menen Wald begraven ligt.
Ulrike Freimann met een foto van haar grootvader Friedrich Freiman die in Menen Wald begraven ligt.© (Foto Kurt)

“Er zijn nabestaanden met wie we contact houden”, vertellen Marc en zijn vrouw Gerda. “Ulrike Freimann springt altijd eens binnen als ze in het land is.” Zelf speurt Marc af en toe op de Duitse versie van zoekertjeswebsite eBay naar doodsprentjes van de gesneuvelden op Menen Wald. “Ik heb er al zo’n 150”, zegt hij. “Die verzamel ik in een grote map, met telkens een foto van de platte grafsteen en een foto uit het namenlogboek.”

Het beheer van het kerkhof gebeurt door de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge, een Duitse organisatie die wereldwijd alle militaire begraafplaatsen onderhoudt. Zij sturen regelmatig een ploeg vrijwillige reservisten langs om het kerkhof een opknapbeurt te geven. “Vanaf 25 september beginnen we er weer aan”, zegt reservist Peter Weyers. “Met een ploeg van tien vrijwilligers gaan we eerst een week aan de slag op de begraafplaats van Langemark, daarna in Menen Wald. We poetsen alle stenen en kleuren de namen weer duidelijk wit in.”

Grote herdenking

Ook Lucien Langenbick (79) uit Loppem steekt graag een handje toe. “Mijn vrijwilligerswerk is gegroeid uit een vriendschap met Peter Weyers”, zegt hij. “Ik ben reserve kapitein-commandant in het Belgisch leger en leerde Peter kennen bij oefeningen in Brugge. Wanneer de Duitse reservisten hier zijn, help ik als tolk en ik steek ook de handen uit de mouwen. Al ligt mijn tempo natuurlijk niet meer even hoog als 25 jaar geleden.”

De reden dat de reservisten nu langs komen heeft alles te maken met de herdenking van 100 jaar Menen Wald op vrijdag 6 oktober. Een honderdtal familieleden zal aanwezig zijn op een grootse herdenking in samenwerking met de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsoge. “Deze week startte in cc De Steiger in Menen al een expo”, vertelt gids Yves Dupont. “Met aandacht voor Menen en Wevelgem in WO I, maar ook voor 100 jaar Menen Wald. Het derde luik vult Ulrike Friemann in. Zij reconstrueert het leven van haar grootvader in beelden en documenten.”

“Belangrijk, want zelfs in Menen en Wevelgem weet niet iedereen over het bestaan en de omvang van Menen Wald”, besluit Marc Pyncket van de Heemkring Menen.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier