Anneleen Fransen: “Wij maken de onzichtbare sterrenkindjes zichtbaar”

“Ik ga niet weg met de Mercator. Er is nog veel te veel werk.” Aan het woord is Anneleen Fransen (37), vroedvrouw in hart en nieren aan de campus Henri Serruys en medeoprichtster van ‘Boven De Wolken’, een organisatie van fotografen die foto’s maken van ‘sterrenkinderen’ of overleden baby’s. “Door ons zijn al die onzichtbare kindjes niet meer onzichtbaar”, vertelt ze.

“Ik kom uit de Kempen en kwam in mijn jeugd maar zelden met schepen in aanraking. Tot ik in Oostende ging wonen. Voor mijn twee zoontjes is een schip het van het. Voor hen is de Mercator een piratenschip. Dat is geen fictie, maar iets wat echt bestaan heeft. Net zoals een kasteel. Daarover kan je blijven vertellen”, weet Anneleen, nog volop in euforie. “Ik ben opgeladen, puur door de bevalling waar ik net vandaan kom.”

Waarom ben je in Oostende komen wonen?

“Voor mijn werk. Jammer genoeg zetten in Vlaanderen maar heel weinig vrouwen op eigen kracht een kind op de wereld, zoals dat zou moeten. Dat is een natuurlijk proces, waar je best af blijft zolang het niet medisch noodzakelijk is. Maar dat kan enkel in Serruys en een Antwerps ziekenhuis, waar toen een wachtlijst voor vroedvrouwen was. Ik kon dus niet anders dan in Oostende beginnen.”

En dus kwam je meteen na je studies naar hier?

“Nee, ik zag het op dat moment nog niet zitten om te verhuizen en mijn familie en vrienden achter te laten. Ik ben dan in een rusthuis gaan werken, waar ik vaak met palliatieve zorgen geconfronteerd werd. Het klinkt vreemd, maar er is een verband met vroedvrouw zijn. Als vroedvrouw geef je een mama vooral vertrouwen om het goed te doen. Als het lukt, is dat elke keer weer een overwinning. Hetzelfde gevoel heb je als je iemand kan begeleiden om op een mooie manier te sterven. Sommige stervenden durven de stap niet zetten. Hetzelfde geldt bij een geboorte: als vrouwen blijven steken op 8 cm opening, heeft dat heel vaak te maken met angst voor de bevalling of angst om je kind te delen met de wereld. Want dan is het niet meer alleen van jezelf. Het is een eerste stap in loslaten. Je moet mensen kunnen overtuigen dat het moment daar is, zowel bij een geboorte als bij de dood.”

Na drie jaar kwam je toch in Oostende wonen en werken.

“Veel Oostendenaars weten het niet, maar onder vroedvrouwen is Oostende wereldwijd bekend. Dat gaat niet enkel over onderwaterbevallingen. Wij bieden een hele wellness. Soms zeggen we aanstaande ouders dat ze gerust nog samen een strandwandeling kunnen maken. Geregeld komen ouders uit het buitenland – Canada, Noorwegen, Zweden… – naar Oostende bevallen. Ze huren dan een appartement aan zee.”

Toch straf dat je speciaal daarvoor van het Antwerpse naar Oostende verhuist?

“Ik wil werken op een manier waar ik achter kan staan. Ik werkte drie maanden op een andere kraamafdeling, maar ik werd er depressief. Ik wil doen wat goed is voor moeder en kind, niet wat goed is voor de consultatie-uren van de arts. Vroedvrouwen zijn niet de makkelijkste. Verpleegkundigen zijn opgeleid om de orders van een arts te volgen, maar vroedvrouwen stellen die orders juist in vraag. Eigenlijk is een dokter bij een natuurlijke, fysiologische bevalling niet nodig. Thuisbevallingen doen vroedvrouwen sowieso zelf. Maar als pas afgestudeerde voelde ik me daar niet klaar voor. Intussen werk ik zo graag in Serruys dat ik er niet meer weg wil. Ik vind onze natuurlijke manier van bevallen een goede middenweg tussen thuisbevallen en andere ziekenhuizen.”

Wordt een geboorte geen routine?

“Op 18 maart werk ik tien jaar als vroedvrouw in Serruys en nog altijd ga ik elke dag met even veel goesting werken. Een geboorte ontroert me elke keer opnieuw. Door het succes van Boven De Wolken zou ik fulltime voor de vzw kunnen werken, maar ik kan de kraamafdeling niet loslaten. Het biedt een mooi evenwicht tussen geboorte en dood.”

Zie je jezelf ooit voor langere tijd per schip vertrekken?

“Ik kan mijn werk niet missen. En Boven De Wolken ook niet. Mijn engagement voor Boven De Wolken heeft te maken heeft met mijn allereerste stageweek tijdens de opleiding. Toen stierven een mama en enkele baby’s. Dat een bevalling fataal afloopt voor de moeder, is heel uitzonderlijk. Het komt maar drie keer per jaar voor in België en veel vroedvrouwen maken het in hun hele loopbaan nooit mee. Bij mij gebeurde het al in de eerste week. Dat was niet wat ik verwachtte van dit beroep. Maar als er een kindje sterft in een kraamkliniek, dan volgen er altijd nog. Dat is heel raar.”

Hoezo?

“Ik weet niet hoe het komt, maar dat is echt zo. Dat zie je ook als je de overlijdens van kindjes in Vlaanderen en Brussel uitzet op een grafiek: vier dagen gebeurt er niets, dan is er opeens een piek. Met overlijdens in rusthuizen is het net zo. Of met het groter aantal geboorten bij volle maan. Wetenschappelijk klopt dat niet, maar hoeveel natuurlijke bevallingen heb je nog? Je kan niet meer voortgaan op de statistieken.”

Hoe begon Boven De Wolken ?

“In 2015 werd Marilou geboren in Oostende. Twee weken voor de uitgerekende bevallingsdatum voelde de mama haar niet meer bewegen. Een mors in utero, een overlijden in de baarmoeder. In 80% van de gevallen is de doodsoorzaak niet duidelijk. Die ouders lieten toen enkele vroedvrouwen heel dicht toe tot hun rouwproces. Ik had toevallig mijn nieuwe fototoestel bij me om te tonen aan de collega’s. Ik vroeg aan de mama of het mocht en heb toen de hele geboorte gefotografeerd.”

Werden vroeger al foto’s gemaakt van overleden baby’s?

“Wij namen altijd al foto’s. Die gingen in het medisch dossier omdat ze belangrijk zijn in het rouwproces. Vroeg of laat vragen ouders ernaar. Maar dat gebeurde dikwijls met het goedkoopste digitale toestelletje. Op een steriel doekje… Een vroedvrouw is ook geen fotograaf. Ik moest die foto’s eens ordenen op de computer en merkte dat daar vreselijke beelden bij waren. Daarom had ik op de campus Serruys al voor de geboorte van Marilou de taak opgenomen om mooie foto’s te nemen van overleden baby’s. Onder een dekentje met wolkjes.”

Hoe ging het verder met Marilou?

“Die mensen haalden het maximum uit de drie dagen die ze hadden met hun kind. Marilou lag al die tijd in een babybedje op de kamer. Er kwam bezoek, we maakten een gezinsfoto, pampertjes werden ververst, ik gaf samen met de papa een badje.. Dat was zo mooi. Niet iedereen kan het aan, maar die mensen stonden er zo open voor. En ik legde het allemaal vast op foto. Op de begrafenis zei de mama dat het mijn foto’s waren die haar recht hielden. We hebben dan beslist om dat bij ons voor iedereen te doen. Vanaf dan mochten de collega’s mij opbellen bij elke mors in utero.”

Maar dat was nog niet de start van ‘Boven De Wolken’.

“In 2016 ging ik enkele dagen naar Center Parks en vroeg me af wie mijn taak zou overnemen als het nodig mocht zijn. Ik zag toevallig op Facebook dat Sharon Geirnaert, een beroepsfotografe uit Deinze, die nu in Waregem woont, hetzelfde deed als ik. Zij verloor in 2012 haar dochtertje Nina een dag na de geboorte. Ik sprak met haar af en vond haar bereid me te vervangen. Maar zij vroeg een kleine onkostenvergoeding om het aantal oproepen haalbaar te houden. In Oostende, waar we regelmatig met arme gezinnen geconfronteerd worden, kunnen we dat niet maken. Zo kwam het idee een vzw op te richten, die giften kan ontvangen. Twee weken later was Boven De Wolken geboren.”

Hoeveel ouders doen een beroep op jullie?

“In het opstartjaar 72, vorig jaar 320 en in 2018 krijgen we meer dan één oproep per dag. Ik denk dat we dit jaar 500 oproepen zullen krijgen. We zijn al met 100 medewerkers, 70 fotografen en 30 andere vrijwilligers. Over het totale aantal sterrenkinderen in Vlaanderen bestaan geen cijfers. De registratie gebeurt pas vanaf 22, 23 weken of 500 g en zo sterven in Vlaanderen een 400-tal kindjes per jaar. Maar er zijn er natuurlijk ook heel veel die jonger sterven. Voor de ouders maakt dat niets uit, ze verliezen hun kind.”

Een enorm succes. Hoe komt dat?

“Wij maken foto’s die ouders aan iedereen kunnen tonen. Met de vroegere foto’s was dat niet het geval. Ik kon er met moeite zelf naar kijken zonder er niet goed van te zijn. Maar intussen zijn zelfs al geboortekaartjes gemaakt met zeven van onze foto’s. Dat was twee jaar geleden ondenkbaar in Vlaanderen. Wij maken de onzichtbare baby’s zichtbaar. Andere jonge ouders hebben ook foto’s van hun baby op de gsm, om aan iedereen te tonen. Ouders van een sterrenkindje kunnen dat nu eindelijk ook. Zo worden ze niet meer vergeten. Want dat was het grote verdriet van die ouders.”

Werken alle ziekenhuizen met jullie samen?

“Alle ziekenhuizen in West- en Oost-Vlaanderen en bijna alle in Vlaanderen bieden onze diensten nu standaard aan, maar we raken ook bekend via sociale media. Daar is Boven De Wolken gegroeid. Vlaanderen was hier klaar voor. Het tekent een omwenteling in het omgaan met de dood. In het kader van Music for Life werden 80 acties voor ons gehouden. Wij gingen langs in de studio op het domein Puyenbroeck en dat was zo hartverwarmend. Ouders kennen ons nog, pakten ons vast en knuffelden ons. Ik werd er stil van. Daarvoor doe je het.”

Zijn er ook ouders die hun kindje niet willen zien?

“Er was in Serruys eens een mama die haar sterrenkindje van amper 20 weken niet wou zien. Ik kwam foto’s maken, wenste haar proficiat – zoals we altijd doen – en drongaan dat ze erbij zou zijn. Ik had de baby nog maar neergelegd en de mama stond al naast mij en nam haar dochtertje in haar handen. ‘Ze lijkt zo op mijn eerste dochtertje’, zei ze. Ik ben er 1000% van overtuigd dat die herkenning héél belangrijk was voor haar. Als ze dat niet had gehad, was het rouwproces heel anders verlopen. Met een goede begeleiding willen de meeste ouders hun kindje zien. Ook voor broertjes en zusje is het heel belangrijk. Zij knuffelen hun broertje of zusje en geven zoentjes. Kinderen zijn daar niet bang van, het zijn de ouders die bang zijn. Kinderen zien door de dood heen.”