Zaterdag vond, onder barre weersomstandigheden, de eerste Grote Schelpenteldag plaats, een initiatief van Eos, het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ), Natuurpunt en Kusterfgoed. Samen nodigden zij de burger uit om mee te doen aan het meest grootschalige onderzoek ooit naar de aanwezigheid van verschillende schelpensoorten aan onze kust. Op tien locaties konden deze ‘citizen scientists’, geholpen door vrijwilligers, schelpen verzamelen, identificeren en inventariseren. Wij gingen langs in Oostende, Bredene en De Haan.
In Oostende treffen we bij aanvang van de dag nog niet te veel schelpenrapers aan. Frank en An uit Leuven sorteren wél al zorgvuldig hun buit. “Wij waren hier als eerste, van heel ver uit het binnenland”, zegt An trots terwijl Frank vraagt of hij een grote strandschelp of een halfgeknotte vast heeft. Naarmate de tijd vordert, druppelen meer en meer enthousiastelingen het verzamelpunt binnen. Zij krijgen een zak mee waarin ze honderd schelpen moeten verzamelen. Die schelpen moeten volledig zijn, en mogen enkel geraapt worden volgens een spiraalvormige beweging, te beginnen bij een punt gemarkeerd met een stokje. Ook wij vullen een zakje natuurlijk, dat we met stijve vingers sorteren in het verzamelpunt. Het resultaat: enkele zaagjes, tientallen nonnetjes, een veertigtal kokkels, tientallen halfgeknotte strandschelpen, een paar Amerikaanse boormossels, een tiental gewone Belgische mossels natuurlijk, en een Japanse oester.
We willen in kaart brengen welke schelpen in welke verhoudingen voorkomen langsheen onze kust
De bedoeling van dit unieke project is in de eerste plaats observeren. “We willen in kaart brengen welke schelpen in welke verhoudingen voorkomen langsheen onze kust”, zegt Maksim Marissen, communicatieverantwoordelijke bij Eos. “Aangezien een schelpenonderzoek op dergelijke grote schaal nooit eerder uitgevoerd werd, hopen we met deze data een aantal conclusies te kunnen trekken. Misschien ontdekken we meer over het effect van de opwarming van de zeeën op het leven van weekdieren aan onze kust. Of kunnen we zoals hier in Oostende de invloed van scheepvaart in kaart brengen aan de hand van schaaldieren die zich op de romp van schepen vasthechten. Op die manier denken we ook een aantal vermoedens bevestigd te zien.”
Betrek de burger
Niet alleen het aantal schelpen dat op korte tijd wordt verzameld, ook de manier waarop is uniek. “Qua methode volgen we met de Grote Schelpenraapdag het principe van ‘citizen science’ waarbij de burger wordt betrokken bij het uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek. We hebben deze burgers niet alleen nodig om praktische redenen: zonder hen zouden we geen tienduizenden, misschien wel honderdduizenden schelpen kunnen verzamelen, sorteren en inventariseren op één dag”, aldus Maksim. “Maar we willen met deze actie ook de mensen meer betrekken, zodat ze zich meer bewust worden wat er voor hun kusten gebeurt. Deze manier van wetenschappelijk onderzoek zie je tegenwoordig trouwens meer en meer. Vanuit Europa wordt hard ingezet op burgerparticipatie.”
Of Maksim als Antwerpenaar iets heeft met schelpen? “Haha, eigenlijk wel. Als kind kwam ik met mijn ouders en zus elke zomervakantie naar de kust. En omdat mijn zus eerder van het verlegen type was, moest ik op het strand altijd met haar mee om bloemen te kopen. Te betalen met schelpen natuurlijk. En op het einde van de zomer moesten die schelpen, de winst van een heel jaar bloemen verkopen, allemaal mee terug naar Antwerpen. Die geur van schelpen die al even in de garage staan. Dat vergeet je niet zo gauw.”
Het is ondertussen hoogtij wanneer we in Bredene aan reddingspost 6, bij het naaktstrand, aankomen. Natuurgids Hilde Goossens en An Vandoorne van FLIZ leiden er alles in goede banen. We vullen nogmaals een zak. Deze keer komen de schelpen niet uit de vloedlijn, maar noodgedwongen uit een hoger gelegen stuk strand. Het grootste verschil met de eerste buit: een tiental kleine exemplaren van de melkwitte arkschelp. “Dat is typisch een soort die je enkel vindt op stranden die opgespoten zijn“, verklaart Hilde. “Dergelijke schelpen leven erg diep, en zullen vanzelf dus nooit aanspoelen. De oranje kleur die de melkwitte arkschelp altijd heeft wanneer je ze van het strand raapt komt door de roest van de pijpleidingen die gebruikt worden bij het baggeren. Overigens zijn veel schelpensoorten in leven wit, en krijgen ze pas later kleur door invloeden van buitenaf. De kokkel, dikwijls donkergrijs tot zwart, krijgt ook pas de kleur waarin we hem kennen na fossilisatie. Kokkels zijn dus eigenlijk fossielen.”
Overigens zijn veel schelpensoorten in leven wit, en krijgen ze pas later kleur door invloeden van buitenaf
Wanneer we redderspost 6 verlaten, komt plots een Brits koppel opduiken. Of ze ook schelpen komen rapen? “Neen, we komen nudisten fotograferen”, grapt de man. “Zitten er veel vandaag?” We antwoorden dat er wel een paar nudisten op het strand liggen, maar dat ze door de kou zodanig zijn gekrompen dat je ze bijna niet meer kan zien.
In De Haan vinden we aan de centrale redderspost onder de trap Mieke Reyntjens, Hélène Coene en Heide Knöbl terug, allen van VLIZ. Het verzamelpunt in De Haan kan niet klagen qua opkomst. “Voorlopig is de telling ondanks het weer, en tegen onze verwachtingen in, wel nog een succes. Veel volk uit het binnenland ook”, zegt Mieke. Hélène helpt ondertussen met het identificeren van een honderdtal vers geraapte schelpen. Voor de minder courante soorten moet ze wel even te rade bij Heide, de expert. “Ik ben eigenlijk ‘seawatcher’ in opleiding”, bekent Hélène. “Dat is een burgerwetenschapper die op vrijwillige basis een welbepaald stuk strand in de gaten houdt. Vier maal per jaar moet elke seawatcher zijn stukje strand onderzoeken naar tien parameters. Daar zijn inderdaad ook schelpen bij, maar evengoed vissen, kwallen, en zelfs afval.”
In De Haan verzamelen de vrijwilligers de speciale en unieke schelpen die de mensen al hebben binnengebracht. “We hebben toch al redelijk wat exoten gevonden zoals de Amerikaanse zwaardschede en de Amerikaanse boormossel. Bij de echte vondsten, waar we er voorlopig telkens ook maar één exemplaar van hebben gevonden, zijn bijvoorbeeld de platte slijkgaper, de glanzende tepelhoorn, de witte duinschaal en de tapijtschelp“, somt Heide op. Net op dat moment roept Mieke uit: “Ik denk dat ik er nog één heb voor het bordje!” Ze blijkt een venusschelp vast te hebben, en inderdaad: die hadden ze nog niet.
(JG – foto’s DC/JG – video’s JG)
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier