Van een plassende Hercules naar… de Kortrijkse Leiepisser

Met zijn pas verschenen werk ‘Hoognodig! Plassen in de kunst’ is de Kortrijkse uroloog Johan Mattelaer niet aan zijn proefstuk toe. Opnieuw is het een rijk geïllustreerd boek op het raakvlak van urologie/seksuologie en geschiedenis/kunst. Hij doorloopt het plassen in de geschiedenis, van het beroemde beeldje van de plassende Hercules tot de Leiepisser: “Zou die laatste nu niet goed passen langs de verlaagde Leieboorden?”

Dr. Johan Mattelaer (80) heeft er loopbaan van zo’n 35 jaar op zitten als specialist-uroloog in het O. L. Vrouweziekenhuis en het Sint-Maartsensziekenhuis tot 2003. Daarnaast schreef hij vele wetenschappelijke artikelen in zijn vakgebied. Hij is dan ook internationaal bekend en is voorzitter van de afdeling geschiedenis van de European Association of Urology. Hij is net terug van een congres in Kopenhagen, waar hij de Engelse versie van zijn boek mocht voorstellen aan maar liefst 15.000 urologen.

Dagelijkse bezigheid

De combinatie van zijn interesse voor zowel reizen als kunst en geschiedenis heeft dr. Mattelaer in de loop der jaren een schat aan informatie, documentatie en ook een verzameling van voorwerpen opgeleverd. Hij hield er lezingen over en tentoonstellingen. Daaruit groeide in 2000 zijn eerste boek over ‘De fallus in kunst en cultuur’. In 2016 rondde hij met ‘Verboden vrucht’ – over de driehoeksverhouding seks, erotiek en kunst – een trilogie af over de geschiedenis van de seksualiteit vanuit artistiek en cultureel oogpunt.

“Het geeft mij eigenlijk voldoening dat ik na al die jaren bezig te zijn geweest met het oplossen van allerlei bedplas-, prostaat- of incontinentieproblemen, de voorbije jaren het onderwerp vanuit een heel andere invalshoek kan benaderen“, zegt Johan Mattelaer. “Het nieuwe boek draait, minder dan de vorige, rond seksualiteit. Het gaat om een gewone, normale bezigheid waarrond een taboe rond blijft hangen. Ook al doen we het allemaal meerdere keren per dag.”

Plassen in Versailles

Die normale bezigheid heeft in de loop der eeuwen wel een hele evolutie doorgemaakt. De hygiëne en de algemene opkomst van de toiletten heeft ervoor gezorgd dat het plassen lang niet meer zo openbaar gebeurt dan vroeger: “Lodewijk XV had in het paleis van Versailles als enige een soort toilet, maar voor de rest ging iedereen zijn gang in de tuinen. Nog niet zo lang geleden, in de generatie van mijn grootouders, hadden vrouwen zelfs een opening in hun broek voor het geval ze op weg naar de markt ‘hoognodig’ moesten. Nu is het geëvolueerd van openbaar tot overal ‘verboden te plassen’.”

“Ook al doen we het allemaal meerdere keren per dag, het blijft een taboe”

Het boek is een reis door de tijd waarbij de auteur op zoek gaat naar plassende mensen in allerlei kunstvormen, beginnend in de antieke wereld, waarbij de god Hercules geregeld wordt afgebeeld: van hem was zijn grote dorst bekend, zodat men het normaal vond dat hij geregeld zijn blaas moest ledigen. In de middeleeuwse miniaturen en in de renaissance vinden we veel plassende engeltjes.

Vanaf de 16de eeuw worden in de schilderkunst niet alleen meer bekende figuren zoals Bijbelse figuren of koningen uitgebeeld maar ook gewone, anonieme mensen. Het is dan ook niet te verwonderen dat je bij een Bruegel heel wat plassende figuren kunt vinden, al moet je ze soms in een hoekje zoeken… Bekend zijn de plassende man en vrouw maar ze bleven lange tijd verboden en verborgen, omdat er genitaliën te zien waren.

Het schilderij op de cover toont een gravure uit begin 19de eeuw van een man met een dringende behoefte wachtend aan het toilet. In de Engelse kunst is plassen meer een onderwerp voor satire en karikatuur. Plassen op iets of iemand is een vorm van vernedering en in de hedendaagse kunst, zoals in graffiti, is het een vorm van protest geworden.

Manneken Pis

Natuurlijk kan in het boek Manneken Pis niet ontbreken, met onder meer het verhaal van de spectaculaire ontvoering door een studentenclub in 1963. De auteur kon het uit eerste bron noteren.

Weinigen zullen weten dat ook Kortrijk een soort Manneken Pis heeft… Johan Mattelaer: “Een spotnaam van de Kortrijkzaan is ‘Leiepisser’. Een tiental jaar geleden heeft kunstenares Renée Gerard – die voor het begijnhof het bronzen begijntje maakte – een Leiepisser gebeeldhouwd. Er werd toen geopperd om het in brons te gieten en aan de Leie te plaatsen. Dat heeft het stadsbestuur afgeketst omdat men vreesde dat het sommigen zou inspireren om te doen wat een Leiepisser doet. Maar misschien kan er nu toch gedacht worden aan een plaatsje bij de verlaagde Leieboorden?”