SOS WVL (9) : Hou je vast voor aardbevingen in West-Vlaanderen

Redactie KW

Op maandag gaan we na of we in West-Vlaanderen speciale voorbereidingen moeten treffen voor natuurrampen en andere bedreigingen.

Manuel Sintubin is Hoogleraar Geodynamica, Departement Aard- en Omgevingswetenschappen, KU Leuven

Op 2 augustus 2011 werd de regio rond het West-Vlaamse Veldegem ‘getroffen’ door een aardbeving met een magnitude van 2,4 op de Richterschaal. De aardbevingshaard zat op ongeveer 7 km diepte. Deze aardbeving werd gevoeld tot in Kortrijk, zo’n 30 km van het epicentrum. Uiteindelijk kreeg de Seismologische Dienst van de Koninklijke Sterrenwacht van België 572 meldingen binnen van mensen die de beving gevoeld hadden (zie http://bit.ly/PRPZEa). De intensiteit van de beving in het epicentrum was III, wat overeenkomt met de trillingen van voorbijgaand verkeer. Niet echt iets om wakker van te liggen, niet?

Maar wat betekent dit? Is West-Vlaanderen dan toch aardbevingsgebied? Lopen we hier een even groot gevaar als in Californië, Turkije of Japan? Moeten we schrik hebben voor de ‘Big One’? Om hierop een antwoord te geven, moeten we een reis in het verleden maken, want hoe verder we terug gaan in de tijd, hoe meer kans we hebben om de echt ‘zware’ aardbevingen op te sporen.

Schuivende gesteentemassa’s

Een aardbeving – het woord zegt het zelf – is een beving van de Aarde, van de ondergrond. Deze trillingen worden veroorzaakt door de spanningsenergie die vrijkomt wanneer twee gesteentemassa’s langsheen een ondergrondse breuk langs elkaar doorschuiven. De wrijving houdt normaal de twee gesteentemassa’s aan beide zijden van de breuk aan elkaar verankerd. Maar na tientallen, honderden tot duizenden jaren spanningsopbouw kan de spanning zo hoog oplopen dat de breuk het niet meer houdt en doorschuift. Op dat moment komt al die energie vrij als een aardbeving. Aardbevingen zijn dan ook heel typisch voor gebieden in de aardkorst waar heel wat spanning wordt opgebouwd. Dat is in de grensgebieden tussen tegen elkaar aanschurkende tektonische platen, zoals in Californië, Japan of het Middellandse Zeegebied. Maar dit sluit niet uit dat aardbevingen zich ook ver weg van de plaatranden voordoen. Ook middenin de tektonische platen kan spanning opgebouwd worden, die af en toe moet vrijgegeven worden onder de vorm van een aardbeving.

De zwaarte van een aardbeving wordt uitgedrukt als een magnitude, waarvoor verschillende schalen ontworpen zijn. De meest bekende onder deze magnitudeschalen is de Richterschaal voor lichte en middelmatige aardbevingen. De magnitude van een aardbeving is een fysische eigenschap; het geeft aan hoeveel energie er vrijkomt. Daarnaast spreken we ook over de intensiteit van een aardbeving. Dit geeft weer hoe sterk de aardbeving gevoeld is en/of hoeveel schade de aardbeving teweeg gebracht heeft. De intensiteit hangt niet alleen af van de magnitude van de aardbeving maar ook van de diepte van de aardbevingshaard, de ondergrond, de aardbevingsgevoeligheid van gebouwen, enz.

Actief aardbevingsgebied in België

Het uiterste noordoosten van Limburg, ver weg van West-Vlaanderen, bevindt zich in een actief aardbevingsgebied. Dit gebied, bekend als de Roerdalslenk, wordt begrensd door een aantal actieve breuken, die zelfs zichtbaar zijn in het landschap. Op 13 april 1992 vond in dit aardbevingsgebied een relatief zware aardbeving plaats. Het epicentrum lag in de directe omgeving van Roermond. Deze Roermondaardbeving klokte af op een magnitude van 5,8 op de Richterschaal. De aardbeving werd gevoeld in een gebied met een straal van ongeveer 450 km rond het epicentrum, zelfs tot in Engeland en … dus ook in West-Vlaanderen. De intensiteitskaart geeft een intensiteit III aan voor West-Vlaanderen, net dezelfde intensiteit als bij de Veldegemaardbeving in 2011. Onderzoek door de Koninklijke Sterrenwacht van België heeft echter aangetoond dat in een ver verleden er zich veel zwaardere aardbevingen hebben voorgedaan op de randbreuken van de Roerdalslenk. In de laatste honderdduizend jaar zijn er zo reeds 6 zware aardbevingen geïdentificeerd. Men schat in dat een aardbeving met een momentmagnitude van 6,7 mogelijk in dit aardbevingsgebied.

Zwaarste beving in België trof ook Kortrijk

Maar er doen zich in België ook ‘excentrieke’ aardbevingen voor, buiten het aardbevingsgebied van de Roerdalslenk. Deze ‘excentrieke’ aardbevingen zijn moeilijk te doorgronden, maar zijn net daardoor zo onvoorspelbaar en gevaarlijk. Op 11 juni 1938 werd de omgeving van Oudenaarde, op amper 30 km van Kortrijk, grondig door elkaar geschud door een aardbeving met een magnitude van 5,6 op de Richterschaal. Dit is tot op heden de zwaarste aardbeving die in België is opgemeten sinds het begin van de metingen, zo’n eeuw geleden. Deze aardbeving had een maximale intensiteit VII in het epicentrum. Dit betekent dat er behoorlijk wat structurele schade was aan gebouwen. Gezien Kortrijk de meest nabije stad was bij het epicentrum, blijkt wat schade betreft net West-Vlaanderen de zwaarst getroffen provincie te zijn. Er vielen twee slachtoffers te betreuren.

De zwaarste aardbeving, waarvan we uit historische bronnen weten dat ze België trof, deed zich voor op 18 september 1692. Het epicentrum van deze aardbeving bevond zich in de omgeving van Verviers. Deze aardbeving had hoogstwaarschijnlijk een magnitude van 6,3, vergelijkbaar met de aardbeving die in 2009 het Italiaanse stadje L’Aquila met de grond gelijk maakte. Deze aardbeving veroorzaakte heel wat schade over gans België, dus ook in West-Vlaanderen waar een intensiteit VI (lichte schade aan huizen en huisraad) wordt verondersteld.

Aardbevingsgevaar in West-Vlaanderen

In SOS WVL (7) over tsunami’s, hebben we al geleerd dat ook voor de kust van West-Vlaanderen relatief zware aardbevingen kunnen toeslaan, zoals de aardbeving van 6 april 1580 met een epicentrum in het Nauw van Calais. Historische bronnen geven aan dat ook op 21 mei 1382 een vrij zware aardbeving de kustgebieden van de zuidelijke Noordzee door elkaar schudde. Beide aardbevingen hadden waarschijnlijk een magnitude van ongeveer 6,0. Maar ook op 23 april 1449 deed er zich nog een serieuze aardbeving (geschatte magnitude van 5,5) voor middenin de Noordzee ter hoogte van Zeebrugge. Al deze aardbevingen hebben wellicht voor heel wat schade gezorgd in West-Vlaanderen, al hebben we daar geen sterke historische aanwijzingen voor.

Zo ver we nu in de geschiedenis kunnen kijken, lijkt het erop dat West-Vlaanderen gespaard is gebleven van al te zware aardbevingen, al zijn er een aantal ‘close calls’, zoals de 3 aardbevingen middenin de Noordzee en de Oudenaarde-aardbeving. Maar wat brengt de toekomst? Eigenlijk leren we uit al die ‘exentrieke’ aardbevingen buiten het aardbevingsgebied van de Roerdalslenk, dat het noodlot eigenlijk overal in België kan toeslaan, dus ook in West-Vlaanderen.

Aarbeving bij ons is geologisch ‘bijna zeker’

Op geologische tijdschalen is dit een bijna zekerheid, op ‘menselijke’ schaal blijft dit aardbevingsgevaar uitermate klein … en wat staat er ons te doen al de ‘Big One’ toeslaat? “Drop, Cover, and Hold on!” (http://www.dropcoverholdon.org/).

>> Voor meer info over aardbevingen in België kan je terecht op de webpagina van de Seismologische Dienst van de Koninklijke Sterrenwacht van België: http://seismologie.be/

>> Zin om gewoon in uw luie zetel te zitten schudden en beven? (bij een zeer slechte film)

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier