Actieve vulkanen zijn ver, ver weg van West-Vlaanderen, dus moeten we niets vrezen. Toch?
Vulkaanuitbarstingen met verkoolde lijken, dorpen die door een gloeiendhete lavastroom van de kaart geveegd worden en dikke lagen as die alles bedekken… het is niet dat we er morgen plots mee te maken gaan krijgen in West-Vlaanderen. Vulkanen zijn niet meteen de grootste bedreiging voor de kustprovincie en de enige lava die hier de voorbije decennia naar boven kwam, was het vrolijk absurde tv-programma dat Kamagurka en Herr Seele in 1989 op de kijker loslieten. Maar hoe ver van ons bed is het eigenlijk exàct?
30 kilometer
Toch ook niet zo héél ver. Belgïe is geen vulkanisch land, maar het was ooit anders. “In de streek van Quenast en Lessen zijn er groeven die porphier gesteenten ontginnen”, zegt Mathieu Kervyn van het Departement Geologie van de Vrije Universiteit Brussel. Quenast en Lessen, dat is een goeie 30 kilometer van de West-Vlaamse grenzen. Maar die sporen zijn er nu ook niet van vorig jaar. “Die gesteenten worden gevormd door het afkoelen van magma in de aardkorst in het Paleozoicum, ongeveer 450 miljoen jaar geleden”, legt Mathieu Kervyn uit. “Toen was de tektonische context totaal anders en was er waarschijnlijk een reeks van vulkanen te vinden in dat gebied.” Was, want op vandaag is er niet veel meer van terug te vinden. Geen ondergrondse lavastromen, geen heuvels die ooit vuur spuwden… alleen wat sporen in ondergronds gesteente. “Die vulkanische activiteit ging samen met het vormen van de Kaledonische gebergteketen”, aldus Mathieu. “De intrusieve magmatische gesteenten zijn zeer sterke gesteenten die tegenwoordig gebruikt worden om ‘pavé’ te maken voor onze straten.”
En wat verderop?
Tot zover de West-Vlaamse grenzen, maar hoe zit dat in het buitenland. Zijn er daar actieve vulkanen waar wij last kunnen van ondervinden? “Er zijn drie mogelijkheden in Europa”, zegt Mathieu Kervyn. “Eerst en vooral Sicilië en de Eolische eilanden, met voorop de Etna en de Stromboli. Ook de eilanden van Vulcano en Lipari zijn bekend. Op Stromboli zijn er bijvoorbeeld ontploffingen elke 10 tot 20 minuten, bijna continu voor de laatste 3000 jaar. Op de Etna zijn er verschillende uitbarstingen elk jaar, met lavafontein en -stromen. Die kunnen van een veilige afstand waargenomen worden.” (zie foto’s)
Aan de andere kant van Europa vinden we IJsland. In 2010 was er daar de uitbarsting van de Eyjafjallajökull. (kan u het nog uitspreken?) De aswolk die daarmee gepaard ging, verstoorde verschillende weken het luchtverkeer. “In IJsland zijn de vulkanen minder regelmatig actief, maar er zijn er heel veel en hun uitbarstingen kunnen veel explosiever zijn dan in Sicilië”, waarschuwt Mathieu Kervyn. “Het is te verwachten dat toekomstige uitbarstingen daar een invloed zullen hebben op heel Europa, ook België en West-Vlaanderen dus. Voor het luchtverkeer, maar ook voor het klimaat en de atmosfeer. Dit was al het geval in 1783, toen vulkanische gas en as uit de Laki-uitbarsingen in IJsland een grote impact hadden op het landbouw en de volksgezondheid in Engeland en Frankrijk.”
Tenslotte zijn er ook nog vulkanen op de Canarische eilanden, waar in 2011 een onderzeese uitbarsting niet ver van de kust van El Hierro plaatsvond, en in Tenerife en Lanzarote vind je dan weer prachtige vulkanische landschappen.
De grote jongens : stille magmakamers, diepe gronden
“Voor een vulkanoloog is een actief exemplaar evenwel geen vulkaan die voortdurend uitbarst”, benadrukt Mathieu. “Een actieve vulkaan is een exemplaar dat ten minste een uitbarsting kende in de laatste 10.000 jaar én waarschijnlijk nog een uitbarsting zal kennen in de toekomst. In deze categorie vallen de vulkanen van de Eifel in westelijk Duitsland en die van de Chaine des Puys in centraal Frankrijk. Dat zijn tal van kleine kegels en kraters, telkens gevormd door één uitbarsting. De Laacher See uitbarsting, zo’n 12.900 jaar geleden, was de grootste uitbarsting op continentaal Europa in de recente geologische tijden. Die uitbarsting heeft in die tijd as afgezet over een groot deel van Noord-Duitsland, maar ook in de Belgische ardennen. De uitbarsting op het Griekse eiland Santorini 3.650 jaar geleden, had dan weer een grote impact voor de hele regio rond de Middellandse zee.
Hou u vast aan uw bretellen : Yellowstone
Nu, alles wat er in Europa is, hebben ze in Amerika ook in ‘t groot en dat is voor vulkanen niet anders. De kampioen van alle vulkanen, is vermoedelijk Yellowstone. “Yellowstone is een zeer grote ‘caldera’, een instortingskrater gevormd na een heel grote uitbarsting en het gedeeltelijk leegmaken van de magmakamer”, legt Mathieu uit. “Er zijn drie gigantische uitbarstingen bekend voor Yellowstone. Eentje zo’n 2,1 miljoen jaar geleden, een tweede zo’n 1,3 miljoen jaar geleden en een ‘vrij recent’ : 600.000 jaar geleden. Elk van die uitbarstingen produceerde een enorm volume aan magma : telkens tussen 200 en 2.000 kubieke kilometer, genoeg om een groot deel van Noord Amerikaanse onder een aslaag te bedekken.
De impact op het land, maar ook op de werelklimaat waren zeer groot. Dergelijke uitbarstingen stoten veel as en aerosolen in de stratosfeer, wat zorgt voor een afkoeling van het klimaat over verschillende jaren. Ter vergelijking : de Pinatubo-uitarsting in de Filipijnen in 1991 was 10 tot 100 keer kleiner dat die van Yellowstone, maar veroorzaakte toch een afkoeling van de gemiddelde temperatuur van 0,5 °C. Rond het wereld voor twéé jaar.”
Er zijn bovendien bewijzen dat er nog een grote magmakamer bestaat onder Yellowstone, maar vulkanologen hebben geen idee wanneer de volgende uitbarsting zal plaatsvinden. Na de eerste keer zat er 800.000 jaar tussen, vervolgens 700.000 jaar en nu zijn we al 600.000 jaar ver. ‘t Kan dus ‘voor ieder moment’ zijn, maar evengoed nog ettelijke eeuwen duren.
Laat dat raam om frisse lucht binnen te laten dus gerust nog maar even openstaan.
(FV/Met dank aan Mathieu Kervyn van de Vrije Universiteit Brussel)
>> Toch iets spectaculairders in gedachten dat oude gesteenten en wat stof? Check dan deze trailer van ‘Volcano’ :
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier