Paul Bottelberge in Congo: “Ik kan nu al genieten van een zitplaats op de trein”

Frederik Jaques
Frederik Jaques Webredacteur

Elk jaar keert hij nog wel voor enkele weken terug naar Zeebrugge, maar voor de rest van het jaar woont en werkt Paul Bottelberge in Kinshasa, de hoofdstad van Congo.

Paul Bottelberge is al 30 jaar actief in ontwikkelingssamenwerking, vooral in Afrika, en met name in Tanzania en Kenia. Hij werkte vooral voor Coopibo-Vredeseilanden en voor de Verenigde Naties. Met een aantal Afrikaanse vrienden en collega’s richtte hij in 2000 ook een vormingscentrum op voor leiderschap en organisatieversterking, dat hij zes jaar leidde. Na een geslaagde samenwerking in de onderwijssector in Kenia vroeg de Vlaamse Vereniging voor Technische Bijstand en Ontwikkelingssamenwerking (VVOB) hem in 2013 om het programma in het ‘uitdagende’ Congo te gaan leiden. Zijn taakomschrijving: ‘het faciliteren en leiden van een multicultureel team van onderwijsexperten en van samenwerkingsverbanden met het Congolese Ministerie van onderwijs.’

Waar precies in Congo woon en werk je?

“Ik woon in de hoofdstad Kinshasa, waar VVOB ook een goed uitgerust kantoor heeft. Maar ik heb regelmatig werkbezoeken in het binnenland, zoals in de provincies Bandundu en Kongo Central.”

Paul Bottelberge in Congo:

Woon je er met je gezin?

“Ik heb twee kinderen, Anne en Ben. Ze zijn hier naar internationale scholen geweest, met internationaal erkende diploma’s. Universiteit liep Ben in Engeland, Anne in Maleisië en Antwerpen. Ze zijn ondertussen volwassen en afgestudeerd en wonen en werken in Nairobi, Kenia. Ben voor IBM, Anne voor een advocatenkantoor. Af en toe bezoeken we elkaar en eens per jaar zijn we een paar weken samen in het rustige vakantieoord Zeebrugge-Bad…”

Congo sleept nog altijd het Belgische koloniale verleden met zich mee – niet alle Congolezen zagen en zien graag Belgen komen. Moest je af en toe door barrières zien te breken, mensen overtuigen van je goeie bedoelingen?

“Nee, er is volgens mij eerder een positieve, emotionele band. Ik merk echte sympathie tussen Congolezen en Belgen, die solidair en met wederzijds respect het land vooruit willen helpen.”

Paul Bottelberge in Congo:

Hoe is de levensstandaard van de gemiddelde Congolees er?

“De meerderheid van Congolezen is enorm arm. Maar ze slaagt er op bijna miraculeuze wijze in om te overleven, meestal zelfs met een lach op het gezicht. Er is ook een kleine groep van superrijken en een langzaam opkomende middenklasse. Congo wordt dikwijls als volgt getypeerd: het rijkste land van de wereld, maar met de armste bevolking.”

Heb je de indruk dat de gedane inspanningen ook renderen, of is het vaak niets méér dan een druppel op een hete plaat?

“Ja, we dragen bij tot het versterken van lokale onderwijsstructuren en -systemen. Samen met lokale partners demonstreren we bijvoorbeeld hoe het landbouwtechnisch onderwijs kan verbeterd worden, met meer kwaliteit en beter aangepast aan de noden van de lokale economie en arbeidsmarkt, met meer aandacht voor gender en milieu.”

Paul Bottelberge in Congo:

“Onze bijdrage kan natuurlijk enkel bescheiden zijn. Congo is een enorm land – 80 keer België – en lijdt nog onder aan de gevolgen van slecht bestuur en oorlogen. Het is aan de Congolezen en hun overheid om echte verandering te bewerkstelligen. Wij willen dit proces enkel ondersteunen en enkele accenten leggen die wij essentieel achten, zoals relevant onderwijs, milieu, toegang van meisjes, actieve onderwijsmethodes…”

Moet het Westen nog meer inspanningen leveren om Congo en bij uitbreiding andere Afrikaanse landen extra kansen te geven?

“Absoluut, op voorwaarde dat de inspanningen leiden tot versterking van lokale structuren, instituties, organisaties en individuen. De samenwerking mag niet leiden tot verhoogde afhankelijkheid van Afrikaanse landen. Ze mag ook niet geïnspireerd zijn door eenzijdige westerse belangen of blind westerse modellen opleggen.”

Paul Bottelberge in Congo:

“Persoonlijk vind ik wel dat goeie ontwikkelingssamenwerking moet gebaseerd zijn op wederzijds respect – dus ook voor positieve authentieke Afrikaanse waarden, kennis en ervaring -, en op resoluut geloof in eigen kunnen van de lokale bevolking en haar overheid.”

Heeft het leven in een ver buitenland je als mens veranderd?

“Jazeker. Ik kan echt genieten van kleine dingen, zoals een koud biertje, een warm bad of simpelweg een zitplaats op de trein. Ik begrijp beter dat elke cultuur, elk ras, elke religie een onbetwistbaar recht van bestaan heeft en dat samenwerking met elkaar niet enkel een objectieve noodzakelijkheid is, maar ook de sleutel is tot vooruitgang en geluk.”

Paul Bottelberge in Congo:

“Afrikaanse vrienden en collega’s leerden mij alvast om altijd kalm en beleefd te blijven, maar ook om de praktische kant van mijn leven in orde te houden. Van moslim- en boedhistische vrienden en vriendinnen leerde ik mezelf beter kennen en aanvaarden, alsook de kunst om meer begrip en empathie op te brengen voor anderen. Ik geraak tegenwoordig meer ontroerd, bijvoorbeeld wanneer ik er bij mijn bezoek aan In Flanders Fields in Ieper aan herinnerd word dat niémand vrolijk kiest om vluchteling te zijn en dat niémand, ook de Vlaming niet, garanties heeft dat hij nooit zal moeten vluchten en afhankelijk zal zijn van de goedhartigheid van anderen.”

Welke zaken mis je uit België, wat dan weer niét?

“Wat heerlijk is in België: vrij en veilig kunnen fietsen, zoals via het systeem van de knooppunten in de kuststreek of de omgeving van Brugge. En voorts: het absoluut fantastisch openbaar vervoer in België, zebrapaden en de bescherming van voetgangers en fietsers, ononderbroken toevoer van elektriciteit en water, de welvaartstaat met schitterende onderwijskansen voor – bijna – iedereen, sociale bescherming, af en toe wat lekkernijen zoals verse broodjes of pistolets, mosselen, …. Ik mis ook de snel groeiende groep landgenoten die levensgenot weten te koppelen aan principes van tolerantie, solidariteit, internationalisme en milieubewustzijn.”

Paul Bottelberge in Congo:

“Wat ik kan missen als kiespijn: het eeuwig gezaag en gezeik van een groeiende groep malcontenten en verzuurde mensen, egoïsme en gebrek aan solidariteit en internationalisme, de bange blanke man, de arrogante blanke man die nog vergeefs denkt het monopolie te hebben van kennis, intelligentie en levenskunst. Files. Sommige leiders en politici met een egoprobleem, die bovendien eenvoudige mensen bedriegen met een populistisch – en dus per definitie onwaar en onintelligent – discours.”

Zoeken West-Vlamingen/Belgen elkaar daar ter plaatse af en toe op?

“Ja. Voor een gezellige uitstap, babbel, biertje of match van de Rode Duivels. Ik beperk of richt me niet specifiek tot Belgen en West-Vlamingen. Ik ben al blij om af en toe iemand tegen te komen, van gelijk welke nationaliteit of achtergrond, die mijn interesses, levenshouding en filosofie deelt of die, zelfs toevallig, met mij in eenzelfde boot terecht is gekomen en er net zoals ik het beste wil van maken.”

Paul Bottelberge in Congo:

Zou je voorgoed in Congo kunnen blijven, of zie je je oude dag toch in eigen land slijten?

“In Congo niet meteen denk ik. Het blijft hier toch te onvoorspelbaar en er blijven te veel onnozelheden die me ergeren, zoals verkeersgedrag, extreme ongelijkheid, beperkte rechtszekerheid, te veel clowns, machtsmisbruik en geweld, te veel dingen die blijven in de soep lopen. Ik zie me mijn oude dag toch wel gedeeltelijk in Kenia of Tanzania door te brengen, wellicht afgewisseld met jaarlijkse bezoekjes in de zomer aan het geweldige Zeebrugge.”

(Frederik Jaques)