Elke week duiken we in de bibliotheek om er een boek van een West-Vlaamse auteur van onder het stof of van op het schap te halen. Van de week nemen we een ‘behoorlijke duik’. Naar de eerste helft van de vorige eeuw voor een meesterwerk uit de Nederlandse literatuur…
Stijn Streuvels. “Stijn wie?” horen we jongeren wel eens vragen. Stijn Streuvels dus. U weet wel, van Het Lijsternest in Ingooigem.
Toen hij in 1969 op hoge leeftijd overleed – hij was 98 jaar – liet hij een hele bibliotheek aan werken na. Tot zijn meest bekende werken horen ongetwijfeld De Vlaschaard, De Oogst én – misschien is dat werk omwille van de verfilming met de toen nog jonge Willeke Van Ammelrooy in de rol van rebellerende boerin Mira – De Teleurgang van de Waterhoek.
‘Het leven en dood in de Ast’ is een novelle, een korter verhaal dan de breed uitgewerkte romans van Streuvels. Het verhaal begint op een zondagavond in een ast – een soort droogoven is dat die wel vaker op boerderijen te vinden was en waar cichoreiwortels werden gewassen, in schijven werden gehakseld en die vervolgens boven grote vuren werden gedroogd.
Hoewel het van het jaar geen winter is die naam waardig, is deze novelle van Streuvels echt een boekje – amper 70 bladzijden lang – om op een winterse avond, als buiten een storm lelijk te keer gaat en binnen het haardvuur knispert en knaspert, te lezen. Het kost wat moeite aanvankelijk om in de taal van Streuvels te komen, maar de inspanning is lonend en u beleeft ongetwijfeld een van de mooiste leesavonden…
In Streuvels’ verhaal zijn er die zondagavond vijf arbeiders aan het werk. Afgesloten van de rest van de wereld, “alsof ze op een schip waren in volle zee”. Een keer worden ze gestoord, als enkele jongeren die op stap zijn, met veel poeha komen binnengewaaid. Maar de arbeiders jagen de jongeren weg. ‘Gelijk schuwe mussen vliegt de hele bende hals over kop, van ‘t licht in ‘t donker, van de hitte in de koude…” Later horen de astwerkers hoe de jonge boerenzoon te paard nog eens de bloemetjes buitenzet – de rokridder, noemt Streuvels hem – en daarna zijn de astwerkers overgeleverd aan de vuren in de ast, aan de stilte van de nacht, aan hun dromen en vertellingen en aan de dood – één van hen zal er sterven.
Het verhaal is – op de taal na – eigenlijk heel modern voor die tijd en doet sterk denken aan het magisch-realisme. Dat heeft niet alleen met het vertellen van de dromen van de arbeiders te maken, maar net zozeer met het decor: die afgesloten ast, de grote vuren, het spel van donker en licht, van schaduwen, de nabijheid van de dood.
De taal is – en dat blijkt nu een van de grootste handicaps voor het lezen van het werk van Streuvels – Streuvelstaal. Geen dialect, maar wel aansluitend bij wat toen West-Vlaams was, dat beïnvloed was door het nabije Oost-Vlaams. Al schuwde Streuvels niet om toen al woorden te gebruiken die al verouderd leken.
Het is vreemd dat, net nu het West-Vlaams weer hip is, niemand van de gelegenheid gebruik maakt om nog eens wat van Streuvels van onder het stof te halen. Misschien heeft dat er ook mee te maken dat de wereld die Streuvels in zijn verhalen en romans naar voren bracht, op dat moment al aan het verdwijnen was. Toch verdient Het leven en dood in de ast een ‘overleven’ in de galerij van Vlaamse klassiekers.
“De schuur met de dubbele poortluiken breed open, gelijkt een toneel waar, in de gapende diepte, door haveloze mannen, in haastig tempo, een spel wordt opgevoerd. Het gebouw staat er eenzaam op de verlaten vlakte; het toneel zonder toeschouwers, en de spelers doende achter een sluier van watermist, die ‘t al omdoezeld houdt…”
Zo begint de novelle, als een toneelvoorstelling… waarvan de spelers gevangen zitten in hun rol en alleen in hun dromen en in hun gesprekken eraan weten te ontsnappen, voor eventjes.
(Jan Gheysen)
Volgende week geven we u ons leesindrukken over een actueel werk van een West-Vlaming. Meester Mitraillette van Jan Vantoortelboom. Het boek is net verschenen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier